۱۴۰۴/۰۹/۱۵
۱۴۰۴/۱۰/۰۶
چرا کود حیوانی مناسب کشاورزی نیست؟
کود حیوانی از گذشتههای دور بهعنوان یکی از اصلیترین منابع تأمین مواد آلی و عناصر غذایی در کشاورزی سنتی مورد استفاده قرار گرفته است. در نظامهای کشاورزی قدیمی، این نوع کود به دلیل در دسترس بودن و نبود جایگزینهای صنعتی، نقش مهمی در حاصلخیزی خاک ایفا میکرد. با این حال، پیشرفت دانش کشاورزی، خاکشناسی، بهداشت مواد غذایی و الزامات کشاورزی پایدار نشان داده است که استفاده گسترده و کنترلنشده از کود حیوانی، بهویژه به شکل خام، با چالشها و مخاطرات متعددی همراه است و در بسیاری از موارد برای کشاورزی مدرن مناسب تلقی نمیشود.
معایب کودهای حیوانی
۱. ترکیب نامتعادل عناصر غذایی
یکی از مهمترین دلایل نامناسب بودن کود حیوانی، ترکیب نامتعادل و غیرقابل پیشبینی عناصر غذایی آن است. مقدار نیتروژن، فسفر و پتاسیم موجود در کود حیوانی به عوامل مختلفی مانند نوع دام، جیره غذایی، سن دام، شرایط نگهداری و میزان رطوبت بستگی دارد. این نوسان ترکیب باعث میشود کشاورز نتواند نیاز واقعی گیاه را بهصورت دقیق تأمین کند. در نتیجه، در برخی موارد کمبود عناصر غذایی و در موارد دیگر تجمع بیش از حد برخی عناصر، بهویژه فسفر، رخ میدهد که میتواند به کاهش رشد گیاه و حتی مسمومیت خاک منجر شود.
۲. انتقال عوامل بیماریزا
از جنبهی بهداشتی، کود حیوانی یکی از منابع بالقوه انتقال عوامل بیماریزا به شمار میرود. این کود میتواند حامل باکتریهایی مانند سالمونلا و اشریشیا کلی، ویروسها، قارچها و تخم انگلها باشد. در صورت استفاده مستقیم یا نیمهپوسیده از کود حیوانی، این عوامل بیماریزا میتوانند وارد خاک شده، محصولات کشاورزی را آلوده کنند و از طریق زنجیره غذایی به انسان منتقل شوند و همچنین سلامت کشاورزان را تهدید کنند. این خطر بویژه در تولید سبزیجات و صیفیجاتی که بهصورت خام مصرف میشوند، اهمیت دوچندان پیدا میکند و سلامت مصرفکنندگان را بهطور جدی تهدید مینماید.
۳. آلودگی منابع آب
یکی دیگر از مشکلات اساسی استفاده از کود حیوانی، تأثیر آن بر آلودگی منابع آب است. نیتروژن موجود در این کود بهراحتی به شکل نیترات در خاک شسته شده و وارد آبهای زیرزمینی میشود. همچنین فسفر میتواند از طریق روانابهای سطحی به رودخانهها و دریاچهها راه پیدا کند. این فرایندها موجب پدیده یوتریفیکاسیون یا غنیشدگی بیش از حد منابع آبی میشوند که نتیجه آن کاهش اکسیژن محلول در آب، مرگ آبزیان و تخریب اکوسیستمهای آبی است. این نوع آلودگیها معمولاً گسترده، پرهزینه و در بسیاری از موارد غیرقابل بازگشت هستند.
۴. بوی نامطبوع و آلودگی هوا
کود حیوانی تازه یا بهدرستی فرآورینشده، علاوه بر مشکلات زیستمحیطی، موجب آلودگی هوا نیز میشود. تجزیه مواد آلی موجود در کود باعث آزاد شدن گازهایی مانند آمونیاک، متان و اکسید نیتروژن میگردد. این گازها نهتنها بوی نامطبوع و آزاردهندهای ایجاد میکنند، بلکه در بروز مشکلات تنفسی برای انسان و افزایش گازهای گلخانهای و تغییرات اقلیمی نیز نقش دارند. در مناطق نزدیک به واحدهای دامداری یا مزارعی که بهطور گسترده از کود حیوانی استفاده میکنند، این مشکل بهوضوح قابل مشاهده است.
۵. وجود بذر علفهای هرز
از نظر زراعی نیز استفاده از کود حیوانی چالشهای خاص خود را دارد. بسیاری از کودهای حیوانی، بهخصوص در صورتی که بهطور کامل پوسیده نشده باشند، حاوی بذر علفهای هرز هستند. این بذرها پس از ورود به مزرعه جوانه زده و رقابت شدیدی با گیاه اصلی بر سر آب، نور و عناصر غذایی ایجاد میکنند. در نتیجه، کشاورز مجبور به صرف هزینه و زمان بیشتری برای کنترل علفهای هرز میشود که این امر بهرهوری اقتصادی را کاهش میدهد.
۶. دشواری در حمل، نگهداری و مصرف
مشکل دیگر کود حیوانی، دشواری در حمل، نگهداری و مصرف آن است. این کود حجم و وزن بالایی دارد و حملونقل آن بهویژه در فواصل طولانی بسیار پرهزینه است. نگهداری کود حیوانی نیز نیازمند فضای زیاد و شرایط خاص برای جلوگیری از آلودگی محیط اطراف است. در مقابل، بسیاری از نهادههای مدرن کشاورزی بهصورت فشرده، سبک و قابل مصرف مکانیزه عرضه میشوند که این موضوع استفاده از آنها را در مزارع بزرگ و کشاورزی صنعتی بسیار سادهتر میکند.
۷. آزادسازی کند و غیرقابلکنترل عناصر غذایی
از منظر تغذیه گیاه، آزادسازی عناصر غذایی از کود حیوانی بهصورت کند و غیرقابلکنترل انجام میشود. زمان آزاد شدن نیتروژن و سایر عناصر الزاماً با مراحل حساس رشد گیاه هماهنگ نیست. این مسئله میتواند در ابتدای فصل رشد باعث کمبود عناصر و در مراحل بعدی موجب تجمع بیش از حد آنها در خاک شود. چنین شرایطی مدیریت دقیق تغذیه گیاه را دشوار کرده و عملکرد محصول را تحت تأثیر قرار میدهد.
۸. خطر تجمع فلزات سنگین و آنتیبیوتیکها
در سالهای اخیر، نگرانیهای جدیدی نیز در مورد تجمع فلزات سنگین و باقیمانده آنتیبیوتیکها در کود حیوانی مطرح شده است. در دامداریهای صنعتی، استفاده از مکملهای معدنی و داروهای دامپزشکی رایج است و بخشی از این مواد از طریق فضولات دفع میشوند. ورود این ترکیبات به خاک میتواند در بلندمدت کیفیت خاک را کاهش داده و سلامت محصولات کشاورزی و مصرفکنندگان را به خطر بیندازد.
۹. ناسازگاری با کشاورزی مدرن و دقیق
کشاورزی مدرن بر پایه: مدیریت دقیق عناصر غذایی، کاهش آلودگی محیط زیست افزایش بهرهوری استوار است. کود حیوانی به دلیل عدم یکنواختی و کنترلپذیری پایین، با این اهداف همخوانی کامل ندارد.
چرا کود شیمیایی جایگزین مناسبی است؟
در مقایسه با کود حیوانی، کودهای شیمیایی دارای ترکیب مشخص و استاندارد هستند و امکان تأمین دقیق عناصر غذایی مورد نیاز گیاه را فراهم میکنند. در صورت مصرف اصولی و بر اساس آزمون خاک، این کودها میتوانند با حداقل آلودگی زیستمحیطی، حداکثر بهرهوری را ایجاد کنند. کودهای شیمیایی عاری از عوامل بیماریزا، بذر علفهای هرز و بوهای نامطبوع هستند و حملونقل و مصرف آنها بسیار آسانتر است. هرچند مصرف بیرویه کود شیمیایی نیز میتواند مشکلاتی ایجاد کند، اما این مشکلات عمدتاً ناشی از مدیریت نادرست است، نه ماهیت خود کود.
مصرف مداوم و کنترلنشده کود حیوانی در بلندمدت میتواند باعث تجمع فسفر، افزایش شوری خاک و برهم خوردن تعادل زیستی خاک شود. اصلاح این مشکلات معمولاً هزینهبر و زمانبر است و در برخی موارد بازگرداندن خاک به شرایط مطلوب بسیار دشوار خواهد بود. به همین دلیل، در بسیاری از کشورها استفاده از کود حیوانی خام در تولید محصولات خوراکی محدود یا حتی ممنوع شده و تنها استفاده از کودهای آلی فرآوریشده و دارای گواهی بهداشتی مجاز است.
۱- بهداشت و ایمنی
اگرچه کود حیوانی در کشاورزی سنتی جایگاه مهمی داشته است، اما شواهد علمی نشان میدهد که استفاده گسترده از آن در کشاورزی مدرن با مخاطرات بهداشتی، زیستمحیطی و مدیریتی قابل توجهی همراه است. حرکت بهسوی استفاده از کودهای شیمیایی استاندارد، کودهای آلی فرآوریشده و نهادههای نوین کشاورزی، گامی اساسی در جهت افزایش بهرهوری، حفظ سلامت انسان و حفاظت از محیط زیست به شمار میرود.
۲- تاثیر بر محیط زیست
اگرچه مصرف بیرویه کود شیمیایی نیز میتواند منجر به آلودگی محیط زیست شود، اما در صورت استفاده اصولی و بر اساس آزمون خاک:
آلودگی آب و خاک به حداقل میرسد.
بهرهوری مصرف کود افزایش مییابد.
در مقابل، کود حیوانی به دلیل آزادسازی غیرقابلکنترل عناصر، خطر آلودگی منابع آب و خاک را افزایش میدهد.
۳- سهولت استفاده و هزینه
کودهای شیمیایی سبکتر هستند، حمل و نگهداری آسانتری دارند و قابلیت مصرف مکانیزه دارند،
در حالی که کود حیوانی حجیم، پرهزینه در حملونقل و نیازمند نیروی انسانی بیشتر است.
۴- چالشهای قانونی و استانداردها
در بسیاری از کشورها، استفاده از کود حیوانی خام در تولید محصولات خوراکی محدود یا ممنوع شدهاند و نیازمند فرآوری و گواهی بهداشتی هستند.
این قوانین بهمنظور حفظ سلامت مصرفکنندگان و کاهش آلودگی محیط زیست وضع شدهاند.
با توجه به شواهد علمی و تجربی، کود حیوانی اگرچه در کشاورزی سنتی کاربرد داشته است، اما در کشاورزی مدرن با چالشهای جدی مواجه است. در مقابل، کودهای شیمیایی استاندارد و کودهای آلی فرآوریشده، امکان مدیریت دقیق تغذیه گیاه، افزایش عملکرد، کاهش خطرات بهداشتی و حفاظت از محیط زیست را فراهم میکنند. بنابراین، گذار آگاهانه از مصرف کود حیوانی خام به استفاده از نهادههای استاندارد، ضرورتی اجتنابناپذیر برای کشاورزی پایدار و ایمن است.
نویسنده:
مهندس مهنوش رستمی
کارشناس فروش شیمی کرد
